Independent Directors Association - სასარგებლო ბმულები


IFC Corporate Governance Manual, Georgia		Changes in the Georgian Law on Entrepreneurs		Governmental Strategy for the Development of the Georgian Capital Market

კორპორაციული მართვის სისტემები საუკუნეების განმავლობაში ვითარდებოდა, ხშირად კორპორაციული წარუმატებლობის ან სისტემური კრიზისების საპასუხოდ. პირველი, მართვის სფეროში დოკუმენტალურად დაფიქსირებული წარუმატებელი შემთხვევა იყო „სამხრეთ ზღვის ბუშტი“(„South Sea Bubble“, 1700წ.), რომელსაც შემდგომში მოჰყვა ბიზნესთან დაკავშირებული კანონებისა და პრაქტიკის რევოლუციური ცვლილებები. ზემოაღნიშნულის მსგავსად, ფასიანი ქაღალდების შესახებ კანონმდებლობა ამერიკაში ძირითადად დაინერგა 1929 წლის საბირჟო კრახის შემდეგ. კრიზისები სხვა დროსაც აღინიშნებოდა. მაგალითისათვის საკმარისია მეორე საბანკო კრიზისი 1970–იანი წლებში გაერთიანებულ სამეფოში, სადეპოზიტო პანიკა აშშ-ში 1980–იან წლებში, რუსეთის 1998 წლის ფინანსური კრიზისი და 2008 წლის მსოფლიო ფინანსური კრიზისი. კორპორაციული მართვის ისტორიას ახსოვს არაერთი გახმაურებული კორპორაციული სკანდალი.

კორპორაციული მართვის მოკლე ისტორია

1600–იანი წლები: აღმოსავლეთ ინდოეთის კომპანიას შემოაქვს დირექტორთა საბჭოს (Court of Directors)ინსტიტუტი, რითაც ერთმანეთისგან განცალკევებული იქნა კომპანიის მფლობელობა და მართვა (გაერთიანებული სამეფო, ნიდერლანდები)

1776: ადამ სმიტი თავის „გამოკვლევაში ხალხთა სიმდიდრის ბუნებისა და მიზეზების შესახებ“ იძლევა გაფრთხილებას სუსტი კონტროლისა და მენეჯმენტის არაადეკვატური ანაზღაურების საშიშროების შესახებ

1844: შეიქმნა პირველი აქტი სააქციო საზოგადოებების შესახებ (გაერთიანებული სამეფო)

1931: ადოლფ ბერლე და გარდინერ მინსი აქვეყნებენ საფუძვლიან ნაშრომს „თანამედროვე კორპორაცია და კერძო საკუთრება“ (აშშ)

1933/1934: 1933 წლის ფასიანი ქაღალდების აქტი წარმოადგენს პირველ კანონს, რომელიც აწესრიგებს ფასიანი ქაღალდების ბაზარს, მათ შორის რეგისტრაციის გამოცხადების წესს. 1934 წლის აქტით კანონის აღსრულების ვალდებულება დაეკისრა ფასიანი ქაღალდებისა კომისიას (U.S. Securities and Exchange Commission [SEC]), (აშშ)

1968: ევროკავშირი იღებს პირველ დირექტივას კორპორაციული სამართლის შესახებ

1987: „ტრედვეის კომისია“ აცხადებს თაღლითური ფინანსური ანგარიშგების შემთხვევების თაობაზე, ამტკიცებს აუდიტორული კომიტეტების როლსა და სტატუსს და აყალიბებს შიდა კონტროლის ჩარჩო–სტრუქტურას (აშშ)

1990: წლებისდასაწყისი: „პოლი პეკის“ (1.3 მილიარდი ფუნტი სტერლინგის დანაკარგი), საერთაშორისო კრედიტისა და კომერციის ბანკის (BCCI)და „მაქსველის“ (480მილიონი ფუნტი სტერლინგის დანაკარგი) ბიზნეს–იმპერიების კრახის შემდგომ აშკარა ხდება ინვესტორების დაცვის მიზნით კორპორაციული მართვის გაუმჯობესებული პრაქტიკისა და მეთოდების საჭიროება (გაერთიანებული სამეფო)

1992: ქედბურის კომიტეტი აქვეყნებს კორპორაციული მართვის პირველ კოდექსს და 1993 წელს გაერთიანებული სამეფოს საბირჟო კომპანიები ვალდებულნი ხდებიან, გაამჟღავნონ ინფორმაცია მართვისა და კონტროლის შესახებ, „დაემორჩილე ან განმარტე“ მეთოდის საფუძველზე (გაერთიანებული სამეფო);

1994: კინგის ანგარიშის გამოქვეყნება (სამხრეთ აფრიკა)

1994, 1995: ქვეყნდება რუტერმანის (შიდა კონტროლისა და ფინანსური ანგარიშგების თაობაზე), გრინბერის (დირექტორთა ანაზღაურების შესახებ) და ჰამპელის (კორპორაციული მართვის შესახებ) ანგარიშები (გაერთიანებული სამეფო)

1995: ვიენოს ანგარიშის გამოქვეყნება (საფრანგეთი)

1996: პეტერსის ანგარიშის გამოქვეყნება (ნიდერლანდები)

1998: კომბინირებული კოდექსის გამოქვეყნება (გაერთიანებული სამეფო)

1999: ეკონომიკური თანამშრომლობისა და განვითარების ორგანიზაცია (OECD) აქვეყნებს პირველ საერთაშორისო სტანდარტს – ეკონომიკური თანამშრომლობისა და განვითარების ორგანიზაციის „კორპორაციული მართვის პრინციპები“

1999: გამოქვეყნდა თურნბულის შიდა კონტროლის სახელმძღვანელო (გაერთიანებული სამეფო)

2001: კორპორაცია ენრონი, იმ დროისათვის აშშ-ში სიდიდით მეშვიდე საჯარო კომპანია, აცხადებს გაკოტრების შესახებ (აშშ)

2001: გამოქვეყნდა ლამფალუსის ანგარიში ევროპის ფასიანი ქაღალდების ბაზრების რეგულაციის შესახებ (ევროკავშირი)

2002: გერმანიის კორპორაციული მართვის კოდექსის გამოქვეყნება (გერმანია)

2003: არააღმასრულებელი დირექტორების შესახებ ჰიგსის ანგარიშის გამოქვეყნება (გაერთიანებული სამეფო)

2004: პარმალატის სკანდალი არყევს იტალიას, ევროკავშირის მასშტაბის შედეგებით (ევროკავშირი)

კორპორაციული მართვა განისაზღვრება იმ პროცესებითა და სტრუქტურებით, რომლებითაც ხდება კომპანიის მართვა და კონტროლი.

ჯანსაღი კორპორაციული მართვა ხელს უწყობს კომპანიებს უფრო ეფექტურ საქმიანობაში, კაპიტალზე წვდომის გაუმჯობესებაში, რისკების შემცირებასა და არასწორი მენეჯმენტისგან თავის დაზღვევაში. ასეთი მართვა ზრდის კომპანიის ანგარიშვალდებულებასა და გამჭვირვალობას ინვესტორების თვალში და იძლევა პარტნიორთა ინტერესების გათვალისწინების საშუალებას.

აგრეთვე, სწორ კორპორაციულ მართვას შეაქვს წვლილი კომპანიის განვითარებაში. კაპიტალზე გაზრდილი წვდომა იზიდავს ახალ ინვესიტიციებს, სტიმულს აძლევს ეკონომიკურ ზრდას და იძლევა დასაქმების შესაძლებლობებს.

პრინციპები

კორპორაციული მართვის თაობაზე თანამედროვე განხილვას, როგორც წესი, მივყავართ 1990 წლების შემდგომ სამ დოკუმენტში ჩამოყალიბებულ პრინციპებამდე: ქედბერის ანგარიში (დიდი ბრიტანეთისა და ჩრდილოეთ ირლანდიის გაერთიანებული სამეფო, 1992), კორპორაციული მართვის პრინციპები (ეკონომიკური თანამშრომლობისა და განვითარების ორგანიზაცია (OECD), 1999, 2004 და 2015 წლები), 2002 წლის სორბეინ–ოქსლის აქტი (აშშ, 2002). ქედბერისა და ეკონომიკური თანამშრომლობისა და განვითარების ორგანიზაციის (OECD) ანგარიშები ადგენენ იმ ზოგად პრინციპებს, რომელთა მიხედვითაც უნდა იმოქმედონ კომპანიებმა, სათანადო მართვის უზრუნველყოფის მიზნით. სორბეინ–ოქსლის აქტი, რომელსაც არაფორმალურად „სორბოქსს“ უწოდებენ, წარმოადგენს ამერიკის შეერთებული შტატების ფედერალური მთავრობის მიერ ქედბერისა და ეკონომიკური თანამშრომლობისა და განვითარების ორგანიზაციის (OECD) ანგარიშებით რეკომენდირებული პროცედურების შემოღების მცდელობას.

აქციონერთა თანასწორუფლებიანობა: კომპანიებმა პატივი უნდა სცენ აქციონერთა უფლებებს და ხელი შეუწყონ მათ ამ უფლებების გამოყენებაში. კომპანიებს შეუძლიათ დაეხმარონ აქციონერებს საკუთარი უფლებების რეალიზებაში, ინფორმაციის ეფექტური და ღია კომუნიკაციითა და საერთო კრებებში მონაწილეობის წახალისებით.
სხვა დაინტერესებული პარტნიორების ინტერესები: კომპანიებმა უნდა გააცნობიერონ, რომ მათ აქვთ სამართლებრივი, სახელშეკრულებო, სოციალური და ბაზარზე არსებული სხვა ვალდებულებები არააქციონერი პარტნიორების მიმართ, რომლებიც წარმოადგენენ თანამშრომლებს, ინვესტორებს, კრედიტორებს, მომწოდებლებს, ადგილობრივ საზოგადოებას, კლიენტებსა და რეგულატორებს.
სამეთვალყურეო საბჭოს როლი და ვალდებულებები: საბჭოს უნდა ჰქონდეს შესაბამისი უნარები, რომ განიხილოს და შეაფასოს მენეჯმენტის ეფექტურობა. მას აგრეთვე სჭირდება დამოუკიდებლობისა და მოვალეობის შეგრძნების სათანადო დონე.
პატიოსნება და ეთიკური ქცევა: პატიოსნება უნდა იყოს კომპანიის თანამდებობის პირთა და საბჭოს წევრთა შერჩევის ფუნდამენტური კრიტერიუმი. კომპანიებმა უნდა ჩამოაყალიბონ ქცევის კოდექსი დირექტორებისა და მენეჯერებისათვის, რომელიც წაახალისებს ეთიკური და პასუხისმგებლიანი გადაწყვეტილებების მიღებას.
ინფორმაციის გამჟღავნება და გამჭირვალობა: კომპანიებმა ნათლად და საჯაროდ უნდა განაცხადონ დირექტორთა საბჭოსა და მენეჯმენტის როლი და ვალდებულებები დაინტერესებულ პირთა მიმართ ანგარიშგების გარკვეული დონის უზრუნველყოფის მიზნით. მათ აგრეთვე უნდა მოახდინონ შემოწმებადი და შეუვალ პროცედურათა იმპლემენტაცია. მნიშვნელოვანი საკითხების გამჟღავნება კომპანიის შესახებ უნდა იყოს დროული და დაბალანსებული ისე, რომ ყველა ინვესტორს ჰქონდეს მკაფიო და ფაქტობრივ ინფორმაციაზე წვდომა.